Historie van Toonkunst Caecilia Zwolle

Toonkunstkoor Caecilia opgericht in 1873
De oprichting van Caecilia vond plaats in september 1873; een fusie van bestaande kleine koorverenigingen en een liederentafel uit 1843, genaamd Caecilia. Vooral in de beginperiode waren de leden van Caecilia afkomstig uit de gegoede burgerij. Ter illustratie hier enkele namen van vroegere bestuursleden: Dr. E. Mehler, voorzitter van het eerste bestuur, de heer H.J. Wennekers, de eerste secretaris, Mr. J.H. van Roijen, Mr. L.J. Vos de Wael, Dr. J.E.T. Schaepman en de heer G.H.N. Waanders. Tegenwoordig telt het koor rond 80 leden, afkomstig uit alle lagen van de bevolking uit Zwolle en wijde omgeving.

Dirigenten
Op 12 september 1913 vond een buitengewone algemene ledenvergadering plaats, waar de bekende Zwolse musicus Cor Ponten met algemene stemmen tot dirigent werd benoemd; eerst voor een jaar, later voor vast. Dat ‘vast’ duurde tot 1947, toen hij om gezondheidsredenen afscheid moest nemen. Ponten was niet de directe opvolger van Caecilia’s eerste dirigent, de heer W.P. Bartholomeus. Na diens vertrek in 1880 hebben diverse dirigenten korte of langere periodes met Caecilia gewerkt. Uit de meer recente geschiedenis bewaart Caecilia goede herinneringen aan Clemens Holthaus en vanaf 1970 aan Jacques Reuland. Het jubileumconcert in 1998 was tegelijkertijd zijn afscheidsconcert. Zijn opvolger, Oane Wierdsma, stond 10 jaar voor het koor tot zijn dood op 17 oktober 2008 op 54-jarige leeftijd. Hij was al enkele maanden ernstig ziek, maar zijn overlijden kwam toch onverwacht. Muziek was zijn leven, maar ook het werken en het samenwerken met anderen was belangrijk. Tot twee weken voor zijn dood heeft hij nog de repetities geleid. Met zijn grote muzikale kennis, bewogenheid en humor wist hij ons altijd te inspireren. Na het overlijden van Oane Wierdsma was het koor blij begin 2009 Dick Dijk als nieuwe dirigent te kunnen verwelkomen. In 2014 trad hij terug en werd opgevolgd door Béni Csillag. Sinds april 2018 is Iassen Raykov onze nieuwe dirigent.

Repertoire
De Messiah van Händel was het eerste grote werk dat (in 1874) werd uitgevoerd. Een kleine honderd jaar later(1968) stond het pas weer op het programma. Het werk werd nog drie keer uitgevoerd, voor het laatst in december 2017. Andere favoriete werken zijn: Requiem van Verdi (11 uitvoeringen), Die Jahreszeiten van Haydn (10 x) Die Schöpfung, Haydn (8x), de Elias, Mendelssohn(7x), Les Béatitudes, César Franck (6x) en Ein Deutches Requiem, Brahms (9x). Aan het in concertante vorm uitvoeren van opera’s heeft het koor zich pas later gewaagd; in 1928 Wagners Fliegende Holländer, in 1938 van dezelfde componist Lohengrin, in 1964 en 2008 I Lombardi van Verdi en in 1961, 1997 en 2006 Nabucco van Verdi. Vooral deze laatste uitvoering kreeg enthousiaste kritieken. Daarna volgden o.a. het Weihnachtsoratorium van J.S. Bach, het Requim en de Krönungsmesse van Mozart. 

Passionen

Caecilia heeft vooral bekendheid gekregen door de jaarlijkse Matthäus-Passion. In 1918 vond in de Grote Kerk de eerste uitvoering daarvan plaats onder leiding van Cor Ponten, met als sopraan de dan al landelijk bekende Aaltje Noorderwier-Reddingius. In maart 2018 werd dit werk voor vier-en-zeventigste keer uitgevoerd, zoals sinds jaren in de Dominicanenkerk. Bach’s Johannes Passion werd in totaal vijf keer gezongen, de eerste in 1973, de laatste in 1985. De Matthäus-Passion van Heinrich Schütz werd twee maal uitgevoerd (1931 en 1941).

Solisten
Aanvankelijk werden vooral buitenlandse solisten gecontracteerd. Later werd dat anders. Bekende Nederlandse solisten die samen met Caecilia gezongen hebben: Louis van Tulder, Jo Vincent, Laurens Bogtman, Aafje Heijnis, Elly Ameling, Chrisine Deutekom, Jard van Nes en Bernard Kruysen. Vanaf het jaar 2003 waren dat Ludwig van Gijsegem, Pieter Hendriks, Marc Pantus, Frans Fiselier en José Scholten. Vanaf 2008 Heleen Koele en Nanco de Vries en sedert 2013 Sara Klein Horsman. Op orgel: Theo Jellema (vele jaren) en Gea van Hoven, viola da gamba: Nanneke Schaap en de laatste jaren Marike Tuin. Het Meander Vocaal jongerenkoor heeft een aantal jaren meegezongen, waarna sinds 2014 het Jongenskoor Dalfsen.

Begeleidende orkesten
Voor een koor als Caecilia is het prettig te kunnen optreden met begeleiding van een goed orkest. Orkesten die Caecilia begeleid hebben zijn: het “Zwolsch Strijkorchest”, de Arnhemse Orkestvereniging, het Groninger Orkest en het Utrechts Stedelijk Orkest. Sinds 1953 wordt Caecilia geregeld begeleid door het Orkest van het Oosten, (voorheen het Overijssels Philharmonisch Orkest, het Forum Filharmonisch en HET Symfonieorkest). In 2003 hebben Caecilia en het Orkest van het Oosten dit vijftigjarig jubileum gevierd, waarbij zowel het Orkest van het Oosten als Caecilia de wens hebben uitgesproken de samenwerking nog lang te continueren.

Zwolse inbreng
In de Lijst van Uitvoeringen tussen 1873 en 1931, opgesteld door mevrouw C.J. Hoenders-de Vries, kwam voor het eerst in 1901 de naam van J.S. Ponten als organist voor. Dit was het begin van een langdurige relatie tussen Caecilia en de familie Ponten. In het programmaboekje bij de uitvoering van de Matthäus-Passion in 1918 stonden de volgende namen: Cor Ponten dirigent, J.G. Ponten orgel en Clara Ponten cembalo. Het Jongenskoor stond onder leiding van Eduard Ponten. De Zwolse solisten: H. Vos bas, G.W. v.d. Linde tenor en niet te vergeten de Zwolse mezzo-sopraan mevrouw Thoden van Velzen-Beucker Andreae. Wie bespeelde bij veel uitvoeringen van de M.P. in de jaren tachtig en negentig samen met Chris Farr het orgel? Juist, ja…Hans Ponten. Vanaf 2008 is de sopraan Heleen Koele regelmatig soliste en de afgelopen jaren Sara Klein Horsman.

De Tweede Wereldoorlog
De notulist van de ledenvergadering van 5 juli 1940 in hotel Wientjes verzuchtte: “Rantsoenering is thans schering en inslag, gelukkig dat muziek niet wordt gerantsoeneerd”. Dat bleek echter tegen te vallen, want in februari 1942 “dook de vereniging onder”, omdat zij zich niet aan wilde sluiten bij de Muziek-KultuurKamer. Het honorarium van de dirigent werd doorbetaald uit het Fonds-1942, voor dat doel door de leden gesticht en van de benodigde middelen voorzien. Na de bevrijding van Zwolle op 14 april 1945 werden de repetities hervat.

Zalen
De eerste concerten van Caecilia vonden meestal plaats in Schouwburg Odeon. Op 25 januari 1890 werd een concert gegeven ter ere van de feestelijke opening van het nieuwe Concertgebouw, de Buitensociëteit’. Uitgevoerd werden: de Mars en het koor uit Wagners Tannhäuser, ‘Freudig begrüssen wir die edle Halle’. Die vreugde was van lange duur, want het koor is de ’Buitensoos’ meer dan een halve eeuw trouw gebleven. Tegenwoordig vinden de concerten bijna altijd plaats in de Dominicanenkerk, maar voor de uitvoering van de Carmina Burana van Orff bij het 125-jarig jubileum van het koor in 1998 werd, evenals bij de opening van de Nieuwe Buitensociëteit in 1999, opnieuw voor deze locatie gekozen. In 2006 werd het nieuwe schouwburgcomplex De Spiegel geopend. Caecilia gaf daar acte de préséance met de concertante opera Nabucco van G. Verdi. Sindsdien zijn er in 2012 en vanaf 2014 ieder jaar de Najaarsconcerten uitgevoerd.

En verder …
Caecilia is springlevend en heeft nog steeds veel ambities. Verjonging in het koor staat centraal. Momenteel telt het koor 30 sopranen, 29 alten, 13 tenoren en 13 bassen. Op de repetities donderdagavond in de aula van Vrije School Michael, Bachlaan 8, Zwolle heerst een vriendschappelijke sfeer, maar er wordt ook hard gewerkt om het muzikale niveau van het koor te handhaven en liefst nog te verbeteren. Dit vereist ook thuisstudie, wat veelal gebeurt met behulp van midibestanden van de eigen partij van websites als cyberbass.com en Coria.nl.